Arbeiderswoningen Am Hammer
Een gereedschapsfabriek verandert een regio
In de 19e eeuw veranderde de industrialisatie het leven van veel mensen. Kleine ambachtelijke bedrijven konden meestal niet concurreren met de efficiëntere fabrieken. Met de bouw van de Am Hammer arbeiderswoningen dacht de toenmalige fabriekseigenaar vooruit. Hij wilde de arbeiders en hun gezinnen behouden door hen relatief goede huurwoningen aan te bieden. Tegenwoordig zijn de huizen eigendom van het DampfLandLeute Museum Eslohe. Net als de waterkrachtcentrale van de fabriek staan ze op de monumentenlijst omdat ze enerzijds een voorbeeld zijn van industrialisatie, maar anderzijds ook van een eerste vorm van sociale huisvesting.
De koperen hamer in Niedereslohe was een van de oudste hamers in Westfalen. Al in 1497 was hier een hamermolen gedocumenteerd, die werd aangedreven door een molen. Door de eeuwen heen wisselde het eigendom regelmatig. In 1825 kreeg Christoph Gabriel de concessie voor de Niederesloh hamer en industrialiseerde het bedrijf. Aanvankelijk stond er een koperen hamer op deze locatie, later een stalen hamer en uiteindelijk een raffinagehamer. In 1870 richtte Gabriel op deze locatie een gereedschapsfabriek op. De ambachten werden in die tijd als vooruitstrevend beschouwd, want de fabriek bood haar arbeiders vrijwillig een bedrijfsziekenfonds aan. De arbeiderswoningen werden waarschijnlijk tegelijkertijd gebouwd. Een van de redenen was zeker het behouden van personeel. Er waren in die tijd immers veel arbeidsmigranten die vaak van locatie veranderden. Het was echter riskant voor de fabriek om geen vast personeel te hebben.
De vakwerkhuizen op Am Hammer 18 en 20 werden oorspronkelijk gebouwd voor fabrieksarbeiders en hun gezinnen en staan op de monumentenlijst vanwege hun historische betekenis. Ze bevinden zich in de directe omgeving van de voormalige gereedschapsfabriek. Een vergelijking met foto's uit de 18e/19e eeuw laat zien dat de huizen met hun vakwerk op de begane grond en zadeldakconstructie meerdere keren werden verbouwd en uitgebreid. Deuren en ramen werden toegevoegd, gesloten of verplaatst naargelang de behoeften van de bewoners. Minstens een van de huizen werd uitgebreid, herkenbaar aan het ontbrekende vakwerk aan de dakrand. De gevels waren of zijn geheel of gedeeltelijk bekleed met hout of leisteen en hadden soms ramen of kleppen die vandaag de dag niet meer bestaan. De waterkrachtcentrale, die wordt gevoed vanuit een hoger gelegen sloot, is ook een monumentaal gebouw. Het water drijft het turbinesysteem van het museum aan - dat vroeger deel uitmaakte van de fabriek.
Naarmate de industrialisatie voortschreed, moesten kleine ambachtelijke bedrijfjes het vaak opgeven omdat ze niet langer konden concurreren met hun handwerk. Veel mannen en vrouwen verhuisden naar industriële locaties om een vast inkomen te vinden. De werkdag in fabrieken was 12 uur of meer. Mensen die vroeger zittend werk deden, trokken erop uit om werkaanbiedingen na te jagen. Ze leefden vaak in de armste omstandigheden. Accommodatie zoals de Am Hammer was een zeldzame innovatie. Er is niets bekend over de vroegere huurders van de huizen - zelfs niet hoeveel gezinnen hier samenwoonden en of ze veel kinderen hadden.
De huidige eigenaar van de arbeiderswoningen is de Eberhard Stichting König. De vader van König nam in 1930 de noodlijdende gereedschapsfabriek Gabriel over. Omdat Eberhard König kinderloos was, richtte hij een stichting op om onder andere het museum te ondersteunen. Königs verzameling technische monumenten wordt ook tentoongesteld.
Vandaag de dag worden de arbeiderswoningen nog steeds verhuurd door de Koenig Stichting.
Vertellen
Praten uit de naaidoos...
Verschillende verhalen laten zien hoe de gereedschapsfabriek Gabriel in Niederesloh de regio in de loop der tijd heeft beïnvloed. De dorpssmid Johann Joseph Pieper was de laatste van zijn gilde in Sallinghausen. De fabriek maakte "Schmies Schmiedchen" aan de oevers van de Mühlengraben onrendabel. Zijn zoon Johann was een van de eerste geschoolde metaalbewerkers die in de gereedschapsfabriek ging werken. Zonder de fabriek Eslohe waarschijnlijk geen treinstation - tenminste niet op deze locatie. Toen de spoorlijn van Finnentrop naar Wennemen werd gebouwd, kwam het station niet naar het stadscentrum, Sondern werd gebouwd op instigatie van de fabriekseigenaar Ferdinand Gabriel met een verbinding naar de fabriek. Immers, zonder de laatste eigenaar en zijn Koenig Stichting zouden veel lokale maatregelen vandaag de dag niet mogelijk zijn. In 1993 bedroeg het kapitaal 7 miljoen euro; de stichting financierde bijvoorbeeld het museum, een bejaardentehuis en een overdekt zwembad.